Αναζητώντας τις ρίζες ενός πλάτανου της Θράκης
Ο Δήμαρχος Λαγκαδά(1933-1944) Ιωάννης Παντίρης από την Καλλίπολη της Θράκης
Δεν είναι λίγες οι φορές που η περιέργεια, μια νοσταλγία, ένα ενδιαφέρον για να γνωρίσεις την ιστορία σου, σε κάνουν να αναζητάς τα κλωνάρια και τις ρίζες σου μέσα στο χρόνο. Κι εκεί ανακαλύπτεις πράγματα που δεν τα φανταζόσουνα ή δε περίμενες να μάθεις το βάθος της ρίζας που σε πρόσφερε στη ζωή. Κάπως έτσι πρέπει να αισθάνθηκαν μια οικογένεια από την Τουρκία που έφτασε στην πόλη μας, αναζητώντας την ιστορία και τη ρίζα της. Το Σάββατο που μας πέρασε επισκέφθηκαν το ναό της αγίας Παρασκευής ένα ζευγάρι Τούρκων που ήρθαν να γνωρίσουν την γειτονιά που έπαιζαν οι γονείς τους παιδιά, πρίν την ανταλλαγή, και να ανάψουν ίσως κι ένα κερί στη μνήμη τους. Αυτό που ήταν συγκινητικό ήταν ότι ζήτησαν να πάρουν λίγο χώμα από την αυλή της εκκλησίας για να το βάλλουν πάνω στους τάφους των γονιών τους στη Σμύρνη για να βρουν ανάπαυση.
Όμως δεν ήταν η μόνη έκπληξη. Το πιο προηγούμενο Σάββατο (30/6/22) καθώς απολαμβάναμε με συγγενή μου τον καφέ μας στην πλατεία, ο νεαρός ανεψιός μου που εργάζεται στο καφέ μας πληροφόρησε πως πίσω μας ακριβώς κάθεται μια οικογένεια από την Τουρκία που ψάχνουν πληροφορίες για κάποιον Παντίρη. Στο άκουσμα του ονόματος ξαφνιαστήκαμε και καθώς επαναλάβαμε δυνατότερα το όνομα Παντίρης, σηκώθηκαν και μας πλησίασαν και ρώτησαν τι γνωρίζαμε για τον Παντίρη. Φυσικά η έκπληξη ήταν μεγάλη όταν μας εξήγησαν ότι η γυναίκα της οικογένειας είναι απόγονος της οικογένειας Παντίρη, και τώρα ζουν στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την πρώτη χαρά της γνωριμίας τους ενημερώσαμε ότι ο Ιωάννης Παντίρης ήταν Δήμαρχος του Λαγκαδά από το 1933-1944. Έγινε μια πρώτη προσπάθεια συνεννόησης και γνωριμίας και αφού τους δείξαμε το σπίτι του Παντίρη, που είναι το κτήριο που στεγάζει το ψητοπωλείο Τσάτσου, κατόπιν πήγαμε στα κοιμητήρια όπου είδαν τον χώρο που είναι θαμμένος ο πρώην Δήμαρχος Λαγκαδά, και λογικά προπάππους τους.
Η συγκίνηση μεγάλη, αλλά συνεχίστηκε όταν καταλήξαμε στο πατρικό του φίλου, για να γνωρίσουν τη μητέρα του η οποία ήταν πρόσφυγας από την Θράκη, άρα συμπατριώτισσα του Παντίρη, και μάλιστα θυμόταν και τα τουρκικά. Η συγκίνηση κορυφώθηκε όταν η κυρά-Δέσποινα τους υποδέχθηκε μ΄ένα τούρκικο τραγούδι που μιλούσε για το αντάμωμα των φίλων. Τα μάτια γυάλισαν , τα δάκρυα γέμισαν τις κόρες, οι αγκαλιές άνοιξαν, κι όταν συμβούν αυτά, ανοίγουν κι οι καρδιές των ανθρώπων. Είπαμε πολλά, μιλήσαμε για τις οικογένειες και πώς εξελίχθηκε η μοίρα τους στην προσφυγιά. Η οικογένεια του παπα-Δημήτρη Παντίρη, ζούσε όμορφα κι ωραία στην Καλλίπολη της Θράκης και είχε μια θαυμαστή ανάπτυξη δεδομένου ότι είχε δεκατρία παιδιά(13). Ο Γιάννης πιθανόν ήταν ο δευτερότοκος της οικογένειας, αφού ήρθε πρόσφυγας στην πόλη του Λαγκαδά περίπου 34 χρονών. Αναφέρεται ως δικολάβος-νομικός, αλλά στο Λαγκαδά δραστηριοποιείται στο εμπόριο. Στα 38 του χρόνια ιδρύει με άλλους πρόσφυγες τον Παμπροσφυγικό Σύλλογο στην πόλη μας και μετά από έξη χρόνια, πρόσφυγας ών, εκλέγεται Δήμαρχος Λαγκαδά.
Δεν έχουμε πάρα πολλές πληροφορίες για όλη την οικογένειά του, ξέρουμε όμως ότι η μητέρα του ήταν η Αλεξάνδρα Γιαννούση , και ο πατέρας του ο παπα-Δημήτρης Παντίρης γεννημένος στα 1845 στην Καλλίπολη της θράκης, ήρθε κι αυτός στον Λαγκαδά όπου πέθανε στα 1932 στα 87 του χρόνια, σύμφωνα με τη ληξιαρχική πράξη. Οι πληροφορίες θέλουν την οικογένεια να έχει σκορπίσει σε πολλά μέρη αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον.
Ο ένας αδερφός ο Μηνάς, σπουδαγμένος στα νομικά, έγινε νομικός στο Διεθνές δικαστήριο της Χάγης, κάποιες αδερφές ζουν στη Περαία-θεσσαλονίκης και η μία μπαίνει ως νύφη στην γνωστή οικογένεια Δημάδη του γνωστού διευθυντή της εφημερίδας ΜΑΚΕΟΔΝΙΑ.Ο Ευάγγελος διαπρέπει ως ράπτης στο Παρίσι. Ο Αργύρης, ο πρωτότοκος κι αυτός στην Περαία. Η Φροσύνη θαυμαστή για την ομορφιά της, είναι επίσης στη Θεσσαλονίκη, ένας άλλος αδερφός ο αρχιμανδρίτης Γρηγόριος, δυναμικός και πατριώτης παπάς, που το κάθε κήρυγμά του το τέλειωνε με τη φράση «εύχομαι και σύντομα υπό την σκιάν της κυανόλευκης», ξαπόστασε στη Θεσσαλονίκη. Πάντως σε παλιά κιτάπια του Λαγκαδά αναφέρεται κι ένας αρχιμανδρίτης Γρηγόριος,(μένει να ταυτοποιηθεί), ο οποίος εξ΄αιτίας των χαρισμάτων του τοποθετείται από τον Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο ως προϊστάμενος στο Ναό της Λαοδηγήτριας, αλλά δυστυχώς πεθαίνει νέος στα 1928. Η άλλη αδελφή του Παντίρη η Καλιόπη μετακόμισε στο Βόλο, και ήταν παντρεμένη με τον Μπέμπο, από τους οποίους προήλθε η μεγάλη ελληνίδα τραγουδίστρια της νίκης η Σοφία Βέμπω, η οποία όπως διηγείται ,περνούσε τα καλοκαίρια της στο Λαγκαδά κοντά στον αγαπημένο της θείο Γιάννη, το Δήμαρχο!!!
Παράλληλα στη ίδια οικογένεια Παντίρη ανήκαν μάλλον και οι απόγονοι του Κωνσταντίνου Παντίρη ή Πανδίρη(πιθανότατα αδελφού του παπα-Δημήτρη) που ζούσαν δίπλα από τη Καλλίπολη στο Αγγελοχώρι. Ο Κωνσταντίνος Παντίρης, (μάλλον αδερφός του παπα-Δημήτρη Παντίρη), ήταν διπλωμάτης και από τα παιδιά του ο Ιωάννης ήταν εργολάβος δημοσίων έργων στην Τουρκία, και ο άλλος γιός του ήταν γιατρός . Στην ιστορία αναφέρεται και ο αρχιμανδρίτης Νικηφόρος Παντίρης ο οποίος μετά την ανταλλαγή ήρθε εφημέριος στο ναό της Αχειροποιήτου στη Θεσσαλονίκη. Όσα από τα στοιχεία αυτά άκουγαν οι επισκέπτες μας πραγματικά θαύμαζαν για το οικογενειακό τους δέντρο. Η κυρία του ζεύγους και απόγονος Παντίρη, είπε πως ο παππούς της ήρθε κι αυτός στο Λαγκαδά, αλλά στα 1936 αποφάσισε και ξαναγύρισε πίσω, στην περιοχή της Κωνσταντινούπολης και συνέχισε εκεί τη δραστηριότητά του. Οι επισκέπτες μας είχαν ως πατρικό το όνομα Παντίρη και από η μητέρα τους κατάγονταν από την οικογένεια Τουφεξή, μετέπειτα Μαχαιρά ή Μοσχίδη.
Παρά τις πιέσεις του καθεστώτος δεν άλλαξε το επώνυμό του και ούτε το εκτούρκισε, έμεινε Pantir. Ο σύζυγός της είναι χημικός μηχανικός και αυτή είναι προγραμματίστρια ηλεκτρονικών υπολογιστών, έχουν δε και δύο κόρες. Η όλη συζήτηση διεξάγονταν σε έντονο κλίμα συγκίνησης καθώς των διηγήσεων παρεμβάλλονταν τραγούδια της Σμύρνης που τραγουδούσαμε από κοινού, όπως το Ismirin kavaklari, ή το Beklentin da gelmedin!!! Το τσιπουράκι κι ο μεζές ζέσταιναν την ατμόσφαιρα κι η κυρά-Δέσποινα έψαξε την ώρα εκείνη στην ντουλάπα της όπου φύλαγε τη θρακιώτικη φορεσιά της μάνας της-της νενές, όπως έλεγε-και πήρε τη μεγάλη κόρη της οικογένειας και την έντυσε στα Θρακιώτικα. Φωτογραφίες, αγκαλιές, συγκίνηση, στο κατακόρυφο!!!
Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο Ιωάννης Παντίρης είχε και δύο κόρες την Αλεξάνδρα που γεννήθηκε στη Κερασούντα το 1918 και την Εριέττα γεννημένη στο Λαγκαδά στα 1925. Σήμερα ζει στη Θεσσαλονίκη η κ.Κατερίνα Παπαμιχαήλ, εγγονή του Δημάρχου Ιωάννη Παντίρη αλλά και στην Αθήνα εντοπίζεται μια απόγονος του Ιωάννη Παντίρη η κ.Καρολίνα Παντίρη του Δημητρίου.
Αυτό που πληγώνει την όλη ιστορία είναι το τραγικό τέλος του Ιωάννη Παντίρη στην πόλη που αγάπησε σαν δεύτερη πατρίδα του και την υπηρέτησε με αγάπη για σχεδόν τρεις δημαρχιακές θητείες. Κάποιο «ελληνικό» δολοφονικό χέρι τον κατακρεούργησε, παρά την ρητή εντολή των ανταρτών να μη πειραχθεί ο Παντίρης. Την ημέρα που αποχωρούσαν οι Γερμανοί από τον Λαγκαδά στις 28 Οκτωβρίου του 1944 έγινε το κακό, χωρίς να προλάβει να χαρεί τη λευτεριά της πατρίδας του, την οποία τόσο ονειρεύτηκε και τόσο αγωνίστηκε γι αυτήν. Τον βρήκε έξω από τη Χρυσαυγή σε ένα χαντάκι ο Γιώργης Αποστολίδης. Την επομένη ο γαμπρός του Α.Ζαταγιάς ,μετά από άδεια του ειρηνοδίκη Λαγκαδά ,έκανε όλη τη διαδικασία της ταφής. Ήταν μόνο 56 χρονών!
Τον έκλαψε όλη η Πόλη του Λαγκαδά.
Κάπως έτσι ξεκινούσε η περίοδος του εμφυλίου, αφού κάποιοι «πατριώτες» θεωρούσαν ότι έπρεπε αυτοί, μετά την αποχώρηση την Γερμανών, να επιβάλλουν τη νέα τάξη πραγμάτων κατά τα δικά τους σοβιετικά πρότυπα. Ο Παντίρης πανθομολουμένως ήταν ένας άνθρωπος μειλίχιος, με μια ευρωπαϊκή παιδεία, αφού μιλούσε εκτός από τα ελληνικά, τουρκικά, γαλλικά και γερμανικά. Η δυνατότητα που είχε να αγρεύει πληροφορίες από τις δυνάμεις κατοχής και να σώζει αρκετές φορές τους πολίτες του Λαγκαδά από τα καταναγκαστικά έργα ή την δήμευση των αλόγων τους και των περιουσιών τους, μαρτυρείται από ανθρώπους που του χρωστούν τη ζωή τους. Ο αείμνηστος μπαρμπα-Χρήστος Φυλάκης συχνά αναφερόταν στην εφευρετικότητα του Παντίρη να απασχολεί τους δημότες δήθεν σε δημοτικά έργα για να μη δουλεύουν στα έργα των Γερμανών στο αεροδρόμιο του Σέδες, ή όταν μάζευαν κόσμο για καταναγκαστικά έργα στη Γερμανία φρόντιζε να ειδοποιεί τους άνδρες να φύγουν από την πόλη για κάποιο διάστημα. Είναι γνωστή και καταγραμμένη η ιστορία που όταν οι Γερμανοί ετοίμαζαν την αποχώρησή τους, έδωσαν εντολή να συγκεντρωθούν όλα τα άλογα του Λαγκαδά και να επιταχθούν. Ο Παντίρης ειδοποίησε τους πολίτες που είχαν άλογα κι αυτοί κρύφτηκαν για μέρες στο κτήμα Μαγκολέτσου, μέχρι να φύγουν οι κατακτητές κι έτσι γλίτωσαν την επίταξη. Ακόμη η δυναμική διαμαρτυρία του Παντίρη στη γερμανική διοίκηση,για την τακτική των βουλγάρων κατά το μπλόκο του Αυγούστου στο Λαγκαδά, έσωσε πολλά άτομα από τις βιαιοπραγίες των βουλγάρων.
Το ότι ήταν μορφωμένος και μιλούσε γερμανικά, στα μυαλά κάποιων θεωρούνταν αμάρτημα, αλλά αν δούμε ότι ο αδερφός του Παντίρη που ήταν νομικός στο Διεθνές δικαστήριο της Χάγης, μιλούσε 11 γλώσσες ακόμα και Κινεζικά, τότε μπορούμε να φανταστούμε τι παιδεία απολάμβαναν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας και της Θράκης. Δεν είναι άσχετο το γεγονός ότι οι άνθρωποι που δολοφόνησαν τον Παντίρη, πριν από καιρό είχαν δολοφονήσει και τον διοικητή του αστυνομικού τμήματος Λαγκαδά, τον Στραβοσκιάδη, οργανώνοντας έτσι πιο εύκολη την «μετάβασή τους στην εξουσία» και τον έλεγχο της πόλης που ονειρεύονταν, αφού πλέον θα έλειπαν από τη σκηνή ο αστυνόμος και ο Δήμαρχος!!! Οι ίδιοι προφανώς δολοφόνοι σκότωσαν και τον πρώην Δήμαρχο τον Κωνσταντίνο Ηλιάδη, που ήταν έπαρχος στην Πέλλα, τον βρήκαν σφαγμένο στον Μπογδάνα, τον Θ.Καρυοφύλη συνιδιοκτήτη της εταιρείας ηλεκτροφωτισμού του Λαγκαδά, επίσης τον Πλιάκα, έναν αθώο άνθρωπο που έτυχε την λάθος ώρα στο λάθος μέρος που σκότωσαν το Παντίρη και έπρεπε να χαθεί ο μάρτυρας.Τον βρήκαν λίγο πιο πέρα από τον Παντίρη σφαγμένο και το γαϊδουράκι του να στέκει δίπλα του.
Είδα στα μάτια των φιλοξενουμένων μας τη λύπη για το τέλος του Παντίρη, δεν περίμεναν μια τέτοια κατάληξη για έναν άνθρωπο με τέτοια προσφορά και τέτοια προσωπικότητα που κέρδος είχε μόνο ο Λαγκαδάς απ΄την μεταφύτευσή του στα χώματά του.Κι όμως είναι τελικά άγνωστες οι βουλές του θεού και η μοίρα των ανθρώπων! Αυτό που απάλυνε την πίκρα είναι ότι ανακάλυψαν κάποιες ρίζες που τους δένουν με τον Λαγκαδά και τα κοινά τραγούδια, οι κοινοί μουσικοί δρόμοι των δυό γειτονικών λαών.
Πολλές φορές οι ποιητές και τα τραγούδια λένε όσα δεν μπορεί να πεί ο άνθρωπος στον άνθρωπο και βλέπουμε ότι πολλοί σκοποί και μουσικές της γείτονος έδειχναν με το δάχτυλο προς τη Δύση. Τη σιωπή της αμηχανίας για το τραγικό τέλος του Ιωάννη Παντίρη, του χαμένου θείου από την Καλλίπολη της ανατολικής Θράκης, ήρθε να καλύψει ένα αποχαιρετιστήριο λυπητερό τραγούδι που τραγουδήθηκε κι από τους δυό λαούς και στις δυό γλώσσες:
“Bekledim de gelmedin, sevdiğimi bilmedin
gözyaşımı silmedin, hiç mi beni sevmedin
şöyle böyle, hiç mi beni sevmedin Beklentin de gelmedin”.
Και μετάφραση στα ελληνικά που τόσο ωραία τραγούδησε ο Στέλιος Καζαντζίδης!
«Περίμενα μα δεν ήρθες. Δεν ήξερες την αγάπη μου;
Δεν έσβησες τα δάκρυά μου. Δεν με αγάπησες καθόλου;
Πες μου δεν με αγάπησες καθόλου; Δώσε μου ένα φιλί. Σε ικετεύω.
Αγκάλιασέ με. Πάρε με στην αγκαλιά σου.
Πες μου, δεν με αγάπησες καθόλου;
Απ΄ το κονάκι μας της Ιστανμπούλ, σημαδάκι έχεις στο μάγουλό σου.
Δώσε μου ένα φιλί. Σε ικετεύω. Πες μου με αγάπησες ποτέ έτσι;»
Αυτή η αγάπη, είναι το ζητούμενο στην ιστορία των ανθρώπων και των λαών, πόσα προβλήματα θα μπορούσε να λύσει και πόσο διαφορετικό θα έκανε τον κόσμο μας!!! Όπου όμως φωλιάζει, συντηρεί μνήμες και θεραπεύει πληγές. Αναζητά την αλήθεια και ξαναβρίσκει τη ρίζα των ανθρώπων!!!
Τρύφων Τσομπάνης
Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ
